Tworzenie spółdzielni energetycznej to sposób na tańszą energię, a także realne uniezależnienie się od zewnętrznych dostawców i większą kontrolę nad lokalnym obiegiem energii. Coraz więcej gmin, rolników oraz mieszkańców mniejszych miejscowości zaczyna dostrzegać korzyści płynące z modelu, w którym prąd wytworzony „u siebie” pozostaje w obrębie wspólnoty. Aby jednak takie przedsięwzięcie mogło funkcjonować zgodnie z prawem i przynosić wymierne oszczędności, konieczne jest spełnienie kilku istotnych wymogów oraz zrozumienie zasad działania spółdzielni energetycznej – od relacji umownych, przez rozliczenia, aż po rolę sprzedawcy zobowiązanego.
W tym artykule omawiamy najważniejsze regulacje, obowiązki, a także mechanizmy, które trzeba poznać, zanim podejmie się decyzję o powołaniu takiej formy lokalnej. Dzięki temu łatwiej ocenić, czy taka forma współpracy energetycznej jest odpowiednia dla danej społeczności i jakie korzyści może realnie przynieść.
Spis treści
- Warunki wstępne do założenia spółdzielni energetycznej
- Prowadzenie sprzedaży energii elektrycznej w ramach spółdzielni energetycznej
- Autokonsumpcja jako cel działania spółdzielni energetycznej
- Istotne relacje umowne w strukturze spółdzielni energetycznej
- Rozliczanie nadwyżek energii i model net-meteringu w spółdzielni energetycznej
- Rola sprzedawcy zobowiązanego w zarządzaniu nadwyżkami energii i rozliczeniach
- Aspekty regulacyjne wytwarzania i sprzedaży energii elektrycznej przez spółdzielnię energetyczną
- Zasady obrotu energią w ramach spółdzielni energetycznej
- Obowiązki w rozliczeniach spółdzielni energetycznej
- Podsumowanie
Warunki wstępne do założenia spółdzielni energetycznej
Spółdzielnia energetyczna to forma tak zwanej energetyki obywatelskiej. Jej członkowie mogą „połączyć siły” w ramach posiadanych instalacji OZE i prowadzić wzajemne dostawy energii elektrycznej – nie tylko dzięki stworzeniu prawnych ram do prowadzenia tego rodzaju działalności, ale również z uwagi na atrakcyjne korzyści finansowe. Zanim jednak na poważnie zaczniemy myśleć o powołaniu spółdzielni energetycznej, należy zweryfikować spełnienie podstawowych wymogów:
- Odpowiednia liczba członków-założycieli: co najmniej 10 osób fizycznych (zwykła spółdzielnia), 5 osób fizycznych (spółdzielnia produkcji rolnej) albo 3 osoby prawne.
- Ograniczenie terytorialne: maksymalnie obszar trzech gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich, a także gmin miejskich (po nowelizacji przepisów), bezpośrednio ze sobą graniczących, podlegających pod tego samego operatora systemu dystrybucyjnego.
- Maksymalna łączna moc wszystkich instalacji OZE nie może przekroczyć 10 MW (dla energii elektrycznej), a jednocześnie musi wystarczyć na pokrycie co najmniej 70% rocznego zapotrzebowania spółdzielni oraz jej członków na prąd.
Dopiero wówczas, gdy mamy pewność, że powyższe warunki zostaną spełnione, można przejść do kolejnego kroku, czyli sformalizowania działalności.
Prowadzenie sprzedaży energii elektrycznej w ramach spółdzielni energetycznej
Jednym z podstawowych problemów przy planowaniu rozpoczęcia działalności spółdzielni
energetycznej jest właściwe ustalenie obiegu energii elektrycznej wytworzonej w instalacjach OZE należących do spółdzielni lub jej członków. Utworzenie takiej wspólnoty powoduje bowiem uruchomienie alternatywnych dostaw energii elektrycznej do jej członków. Oznacza to, że obiekty w ramach spółdzielni „są zasilane” z dwóch źródeł:
- Energii elektrycznej wytworzonej przez innych członków spółdzielni, za pośrednictwem sieci dystrybucyjnej, do której są przyłączeni,
- Energii elektrycznej dostarczonej przez sprzedawcę zobowiązanego, prowadzącego klasyczne dostawy „z sieci”.
Autokonsumpcja jako cel działania spółdzielni energetycznej
Z perspektywy przepisów ustawy o odnawialnych źródłach energii („ustawa OZE”) szczególnie istotny będzie fakt, że spółdzielnia energetyczna to wspólnota docelowo nastawiona na konsumpcję energii elektrycznej wytworzonej przez jej członków. Nie jest więc podmiotem, którego celem będzie komercyjna sprzedaż energii. Założeniem ustawodawcy było umożliwienie członkom zrzeszonym w spółdzielni energetycznej takie zorganizowanie procesu wytwarzania energii elektrycznej, aby maksymalnie zwiększyć „autokonsumpcję” w ramach spółdzielni energetycznej.
Zachętą do tego jest zwolnienie z wielu opłat (art. 38c ust. 7 i 13 ustawy OZE), o których wspomnimy w dalszej części materiału.
Istotne relacje umowne w strukturze spółdzielni energetycznej
Patrząc na relacje umowne między poszczególnymi podmiotami w ramach struktury spółdzielni energetycznej, otrzymamy następujące rezultaty:
- Spółdzielnia i jej członkowie muszą mieć zawarte umowy o świadczenie usług dystrybucji z operatorem systemu dystrybucyjnego.
- Spółdzielnia i jej członkowie muszą mieć zawarte umowy sprzedaży energii elektrycznej ze sprzedawcą zobowiązanym (może to być także sprzedawca z wyboru, który będzie prowadzić rozliczenia spółdzielni).
- Członkowie spółdzielni zawierają umowy kompleksowe ze sprzedawcą zobowiązanym, a dodatkowo członkowie-wytwórcy zawierają z nim umowy na usługi bilansowania.
- Członkowie-wytwórcy zawierają ze spółdzielnią umowy sprzedaży energii wytworzonej w instalacjach OZE (spółdzielnia odkupuje energię).
- Członkowie-odbiorcy zawierają ze spółdzielnią umowy sprzedaży energii elektrycznej wytworzonej w instalacjach OZE (spółdzielnia sprzedaje energię uprzednio wytworzoną przez członków spółdzielni).
Usługi bilansowania spółdzielni energetycznej, której łączna moc zainstalowana wszystkich instalacji nie przekracza 400 kW, są świadczone przez sprzedawcę zobowiązanego na jego koszt (art. 38e ust. 2 ustawy OZE).
Rozliczanie nadwyżek energii i model net-meteringu w spółdzielni energetycznej
Jak wynika z powyższych ustaleń, energia elektryczna wytworzona przez spółdzielnię i jej członków powinna w pierwszej kolejności pozostać w „obiegu” spółdzielni. Dochodzi jednak do sytuacji, w której energii elektrycznej wytwarzanej jest więcej niż pobieranej. Wówczas sprzedawca zobowiązany prowadzi rozliczenia zgodnie z art. 38c ust. 3 ustawy OZE, czyli wdraża dla spółdzielni oraz jej członków model net-meteringu. W skrócie polega on na tym, że 60% wolumenu wprowadzonego do sieci elektroenergetycznej może zostać później odebrane w ramach wolumenu energii pobranej z sieci. Szczegółowo procedurę tę przeprowadza właśnie sprzedawca zobowiązany.
Na skutek tego ani spółdzielnia energetyczna, ani jej członkowie nie prowadzą komercyjnej sprzedaży energii elektrycznej poza strukturę wspólnoty. Przysługuje im jedynie uprawnienie do „odebrania” pewnej części z nadwyżek wprowadzonych do sieci.
Rola sprzedawcy zobowiązanego w zarządzaniu nadwyżkami energii i rozliczeniach
Faktycznym dysponentem nadwyżek jest zatem sprzedawca zobowiązany. Może on sprzedać energię elektryczną pozyskaną od spółdzielni (art. 38c ust. 11-12 ustawy OZE). W ten sposób otrzymuje środki na pokrycie kosztów prowadzenia rozliczenia spółdzielni energetycznej, a także opłat dystrybucyjnych i innych, z których zwolniona jest energia elektryczna wytworzona oraz pobrana w ramach spółdzielni.
Zasady ustalania ilości energii wytworzonej, a także pobranej przez członków spółdzielni w ramach rozliczeń wewnętrznych czy spółdzielni ze sprzedawcą zobowiązanym reguluje rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych z 23 marca 2022 r.
Aspekty regulacyjne wytwarzania i sprzedaży energii elektrycznej przez spółdzielnię energetyczną
Konstrukcja spółdzielni energetycznej przyciąga przede wszystkim preferencyjnymi warunkami obrotu energią elektryczną. Mimo że jest ona przesyłana przez sieć dystrybucyjną danego operatora, zostaje zwolniona z opłat:
- dystrybucyjnych,
- OZE,
- mocowej,
- kogeneracyjnej,
- akcyzy – o ile łączna moc zainstalowana wszystkich instalacji OZE w ramach spółdzielni nie przekracza 1 MW (art. 38c ust. 7 i 13 ustawy OZE).
Ponadto spółdzielnia nie musi posiadać koncesji na obrót energią elektryczną, choć faktycznie taką działalność prowadzi (art. 32 ust. 1 pkt 4 lit. e prawa energetycznego). Nie zwalnia to jednak ani spółdzielni, ani jej członków z obowiązku uzyskania koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej, jeśli planowana moc danej instalacji ma być większa niż 1 MW.
Zasady obrotu energią w ramach spółdzielni energetycznej
Zasady obrotu energią elektryczną w relacji między członkami a spółdzielnią powinny być ustalone we wzajemnych umowach. Nie ma oczywiście przeszkód, aby ten sam członek był jednocześnie wytwórcą i odbiorcą w ramach spółdzielni. Ponadto wydaje się uzasadnionym, aby ogólne zasady dotyczące obrotu energią elektryczną były uregulowane w statucie albo innym wiążącym dokumencie (np. regulaminie). Pozwoli to na zabezpieczenie pozycji prawnej wszystkich członków, którzy zgodnie z ustawą prawo spółdzielnie mają równe prawa i obowiązku (art. 18 § 1), a także pozwoli potencjalnym nowym członkom na zorientowanie się w panujących zasadach.
Obowiązki w rozliczeniach spółdzielni energetycznej
Warto również pamiętać, że sprzedawcą, który prowadzi rozliczenia spółdzielni energetycznej, jest tzw. sprzedawca zobowiązany – mowa o nim w art. 40 ust. 1a ustawy OZE. Może to być także osoba wybrana przez spółdzielnię, o ile podejmie się procesu rozliczania. Operator systemu dystrybucyjnego ma obowiązek zawrzeć z takim sprzedawcą umowę o świadczenie usług dystrybucji (GUD-K), aby umożliwić mu prowadzenie rozliczeń na rzecz spółdzielni energetycznej (art. 38da ust. 1 pkt 1 ustawy OZE). Sprzedawca zobowiązany, na wniosek spółdzielni, musi przedstawić członkowi tej wspólnoty ofertę na zawarcie nowej albo zmianę obowiązującej umowy kompleksowej. Jest to przeprowadzane w celu dostosowania jej treści do prowadzenia rozliczeń zgodnie z ustawą OZE. Może przedstawić również ofertę na umowę o świadczenie usług bilansowania – o ile członek jest jednocześnie wytwórcą.
Istotnym obowiązkiem spoczywającym na operatorze systemu dystrybucyjnego będzie zainstalowanie – na wniosek spółdzielni, w ramach jej obszaru – liczników zdalnego odczytu dla wszystkich jej członków (art. 38da ust. 1 pkt 2 ustawy OZE).
Podsumowanie
Potencjał spółdzielni energetycznych jest duży. Jednak klucz do sukcesu tkwi w takim dopasowaniu możliwości wytwórczych poszczególnych członków, aby nie tylko spełnić ustawowe warunki uruchomienia spółdzielni energetycznej, ale przede wszystkim zmaksymalizować korzyści płynące z udzielanych preferencji finansowych. Warto także pamiętać, że spółdzielnia energetyczna jest konstrukcją rekomendowaną przede wszystkim terenom wiejskim, na których zwiększenie niezależności energetycznej i podniesienie poziomu świadomości w zakresie gospodarowania energią elektryczną będzie szczególnie cenne. W ramach działalności takiej wspólnoty oferujemy:
- Doradztwo energetyczne w procesie tworzenia Spółdzielni Energetycznej.
- Analizy finansowe opłacalności stworzenia Spółdzielni Energetycznej.
- Analizy profili energetycznych i doboru mocy OZE dla Spółdzielni Energetycznych.
- Ułożenie relacji umownych sprzedaży energii elektrycznej wewnątrz Spółdzielni.
- Pozyskiwanie instalacji OZE, które wejdą do Spółdzielni.
- Pomoc w założeniu Spółdzielni, w tym wsparcie prawne.
Zachęcamy do kontaktu celem nawiązania współpracy!